Ante a sentencia das pezas do Pórtico da Gloria

COMUNICADO DO SORRISO DE DANIEL POLA SENTENCIA DAS ESTATUAS DO PÓRTICO DA GLORIA EN PODER DA FAMILIA FRANCO

Na tarde do 8 de febreiro os medios de comunicación deron a coñecer a sentencia pola que unha xuíza dun tribunal de primeira instancia de Madrid decidía que as estatuas que todos pensabamos que formaban parte do Pórtico da Gloria eran en realidade propiedade lexítima da familia Franco.

Nós de leis non entendemos nada e de xulgados menos. Somos como aqueles paisanos debuxados por Castelao que se alegran porque van de consulta á vila e por sorte a consulta é de médico, non de avogado.

A Asociación O Sorriso de Daniel no ano 2012 dirixiu un burofax á defunta Carmen Franco Polo pedíndolle que entregase as estatuas no Museo da Catedral de Santiago de Compostela. Fixémolo sen cuestionar a titularidade das mesmas, apelando á maior gloria do Museo Catedralicio.  Pensamos nós que, por norma xeral, nin os fillos nin os netos deben ser acusados dos actos cometidos polos seus proxenitores –aínda que sexan fillos ou netos dun ditador- e se naquel momento a Sra Franco tivese entregado as estatuas no museo da Catedral de Santiago tería demostrado, ao noso ver, grandeza e dignidade no seu facer. Non fixo tal. O noso berro era daquela e segue a ser agora: Polo reagrupamento do Patrimonio Mateano!

Non tivemos a sentencia na man, pero de ser certo o que transmiten os medios (e isto é importante subliñalo), vemos motivos para alegrarnos polo contido da sentencia e imos pasar a detallar cales son estes motivos para que se entendan debidamente as nosas palabras.
1. A xuíza Dona Adelaida Aranguren recoñece en sentencia xudicial o valor da tradición oral fronte á documentación escrita. Hai xente que se abraia e non entende como unha xuíza pode infravalorar os documentos de compravenda ante notario que presentou o Concello de Santiago e darlle moito máis valor ao feito de que unha “tradición oral familiar” da familia Franco situaba a adquisición das pezas nunha compra que lle fixeron a un particular da que non conservan ningunha documentación.

Alégrense as asociacións de contadores de historias e as asociacións de antropoloxía! Por fin unha sentencia xudicial recoñece a grande importancia da tradición oral. Cremos que esta sentencia é un fallo sen precedentes, a primeira entre outras que virán en diante a recoñecer o valor da tradición oral como patrimonio inmaterial da humanidade. Ninguén se atrevera a tanto nunca. O soño da UNESCO cumprido a través desta sentencia.

2. Din os medios de comunicación que a xuíza Dona Adelaida Aranguren disque chega a cuestionar que fosen de dominio público no tempo en que estiveron en posesión do Concello de Santiago e que as estatuas formaran parte do Pórtico da Gloria. Isto que podería parecer un asunto menor, para uns namorados do románico coma nós é de vital importancia. Ata agora todos os investigadores que estudaran as pezas as consideraban indiscutiblemente obra do taller e do xenio de Mateo. O que agora a xuíza Aranguren nos vén descubrir é que en  Galicia traballaron simultáneamente dous grandísimos talleres escultóricos: o de Mateo e outro de nome descoñecido, de cuxa autoría posiblemente proveñan estas pezas. Trátase dun novo Mestre de escultura medieval de tal calidade e envergadura que mesmo chegou a ser confundido co Mestre Mateo polos meirandes estudosos do románico dende hai un século para aquí. Que sorte temos os galegos de contar con dúas figuras tan principais. Definitivamente somos uns privilexiados.

Podemos afirmar sen medo a equivocarnos que ninguén antes tiña feito un aporte destas características ao coñecemento e estudo dos talleres de escultura románica presentes en Galicia.

E estes aportes fainos a xuíza coa venda nos ollos, como esixe todo acto xudicial, imaxinade que podería pasar sen venda!

3. Que A Sra Aranguren ten as ideas claras non nos cabe dúbida. Cinco días tardou en ditar sentencia. Puido ter chamado á parte demandante e dicirlle “pero vostedes van vir de Santiago a Madrid para isto? Non veñan oh, non fai falta para tan pouca cousa. Xa lle mando eu a sentencia polo coche de línea”. E aínda hai xente que di que a xustiza é lenta!  Non digades que non é cousa de alegrarse.

É por todo isto que pedimos a Medalla de Ouro de Galicia para a Sra Maxistrada e agardamos que o Consello da Cultura Galega, a Real Academia de Belas Artes e as tres universidades galegas nos apoien na nosa petición ante o goberno da Xunta.

E se alguén nos pregunta se respectamos e acatamos a sentencia a resposta é rotunda:

Si. Pero mesmo así agardamos que o Concello de Santiago de Compostela a recurra porque deste xeito podería a sala do Provincial ampliar esas descubertas con outras novas preguntas que nos asaltan:

a)      Para qué outro edificio (diferente da Catedral) se executaron as devanditas estatuas?

b)      Conservaranse noutras coleccións privadas obras do mesmo mestre?

c)       Por que a tradición oral que sitúa as pezas na escalinata de Raxoi non ten valor e sen embargo a tradición oral que sitúa a adquisición das pezas nunha compra-venda da que non quedaron papeis  si é válida?

Oxalá decida o concello de Santiago de Compostela recurrir para ver se se completan estas investigacións e dan resposta a estas preguntas que asaltan á comunidade científica internacional.

Quédanos o mal sabor de boca de ter escoitado ao avogado da familia Franco dicir en sede xudicial que de se demostraren os feitos estarían prescritos. A ninguén nos gustaría que isto se dixese de nós nunha sala dun xulgado.  Non prescribe o que non se fai. 

Tende coidado aí fóra, porque xa sabedes…

Se un xuízo queres gañar, hai que ter razón, saber dicila e que cha queiran dar.

Abraham e Isaac, sempre nos nosos corazóns!

Crónica da Xeira polo románico esquecido da Ribeira Sacra

Crónica dunha Xeira do Románico Esquecido que reivindica cousas mínimas, ou non?

O domingo 20 de xaneiro, case 100 persoas, vidas desde todo o país, visitamos parte deste Románico Esquecido da Ribeira Sacra que desde O Sorriso de Daniel reivindicamos nas máis de 60 alegacións presentadas ao expediente de incoación de BIC, como parte do proceso da solicitude ante a UNESCO de Declaración de Patrimonio da Humanidade. Non está na nosa opinión consideralas cousas mínimas.

A cita tivo lugar ás 11.00 nunha das igrexas máis fermosas da Ribeira Sacra: San Xillao de Lobios. Nunca estaremos o suficientemente agradecidos ás persoas custodias das chaves, pola xenerosidade en entregaren o seu tempo a quen arela gozar  do noso patrimonio. Porque pedir publicar un horario de visitas dos nosos BIC, non é cousa mínima.

Coa xente xa sentada e enchendo a nave da igrexa explicamos o motivo desta Xeira: Reivindicar as máis de 50 igrexas románicas que quedan fóra da protección BIC da Ribeira Sacra e por tanto, a desoír o que o patrimonio, a cultura popular e a espiritualidade teñen que dicir na construción da identidade  da zona.

Carola Casal, que se encargou da visita comentada, aprendeunos non só a morfoloxía e o sentido estético deste románico, senón tamén o patrimonio inmaterial que encerran, a literatura oral, os relatos adheridos á toponimia, ás adscricións, ás pinturas e aos capiteis.

O traballo dos canteiros no interior fíxonos sorrir e moito.

No exterior, nin a choiva nin o frío desalentaron a seguir admirando o traballo de cantería das portadas.

Dende aquí facemos un chamamento para recupar o vello proxecto de trasladar o cemiterio a un enclave mellor. No Sorriso somos moi partidarios dos camposantos que envolven a igrexa porque obedece á nosa tradición como pobo. A parroquia dos mortos moi perto da parroquia dos vivos. Pero desgrazadamente o cambio de sepulturas no chan aos modernos panteóns fixeron estragos en igrexas como San Xillao de Lobios onde é tan sumamente invasivo que é imposible ver completa a igrexa. Cónstanos que os veciños teñen mercada unha parcela para tal traslado e que este non se completou no seu día porque o desastre do Prestige fixo mudar partidas económicas destinadas a este fin. Non viría mal apoialos un pouco. Non imos poñer fotos especialmente ferintes por respecto aos que alí están enterrados e ás súas familias pero as construcións son un atentando ao patrimonio. 

Marchamos para San Vicenzo de Pinol. Antes de entrar, démoslle unha sorpresa a Soledad Felloza, un agasallo que amosa a nosa débeda para con ela e o seu bo facer, indispensables para poder sacar á luz os nosos almanaques. Cando no ano 2010 lle pedimos que fotografase o románico da Ulloa non podíamos imaxinar que esta relación fose tan a maiores. Soledad Felloza, deberías ter dereito á nacionalidade só polos anos que levamos casados! 

E claro... había que facer unha foto de grupo co Premio da Cultura Galega 2018 que para iso o debeu facer o escultor Acisclo Novo e para iso o fumos recoller o venres antes en Monderramo: para que o gocemos como comunidade. 

Este premio é de quen asiste ás xeiras, de quen comparte nas redes o patrimonio románico, de quen limpa a igrexa, de quen recoloca unha tella que se moveu co aire, de quen fai unha obra que non pode agardar máis, que quen participa nos De-Ambulatorios románicos, de quen sabe que hai que volver polo bonito! 

Sobre o templo, entre outras moitas cousas, soubemos como a adscrición da igrexa a San Vicenzo non é casual nunha comarca de coñecida tradición vitícola. A súa cosmogonía susténtase na triloxía culto, cultivo e cultura. É por acaso o termo Sacra da Ribeira, cousa mínima?

Nas paredes, as pinturas agochadas tralas capas de cal parecían acenarnos. San Cristovo co seu báculo de camiñante na man lembrábanos que somos un pobo que camiña e nós diciamos Pés para que vos quero?.

Tras o coñecemento, pedíase un xantar reparador. E hóuboo! reparador para todos menos para o persoal do restaurante que tiveron que bater o zoco para atender a un grupo tan numeroso. Coidado que veñen os do Sorriso!

Trocamos o noso plan de achegarnos ao Cotillón, por culpa desta gripe que fai estragos tamén nas boas persoas colaboradoras, por ir ao Museo de Arte Sacra no Convento das Clarisas de Monforte de Lemos. Outra cousa mínima que tamén quedou fóra da Declaración BIC. Alí estivemos contemplando o magnífico Calvario de San Fiz de Cangas (Pantón)

E así rematamos este domingo de inverno no que desvelamos unha parte deste Románico Esquecido da Ribeira Sacra. Agardamos que nos sigades acompañando nas seguintes.

Vive Románico!

Xeira polo románico esquecido da Ribeira Sacra

Igrexas que chaman por nós. Domingo 20 de xaneiro, corre, corre!

O 31 de decembro no DOG publicouse a declaración BIC da Ribeira Sacra.

Máis de 50 igrexas románicas quedaron excluídas desa declaración.

Imos sobrados!

O Sorriso de Daniel, como acto de desagravio publicou neste ano un calendario.

As fotos de Sole Felloza aloumiñan algunhas desas igrexas dende as súas páxinas.

Convocamos agora unha xeira para visitar algunhas (xa nos gustaría velas todas). 

Porque na Ribeira Sacra, a espiritualidade tece a historia, a paisaxe natural e cultural.

Porque non hai Románico maior nin menor, temos unha cita o domingo 20 de xaneiro.

Programa

11.00 Igrexa de San Xillao de Lobios (Sober), https://goo.gl/maps/nREfq5rMvGm  .

Visita comentada e presentación do calendario.

13.00 Igrexa de San Vicenzo de Pinol https://goo.gl/maps/LwTfSfhYMr62

Visita comentada

14.00 Xantar. Bodegón Ribeira Sacra (Rúa Malvarón, 75, 27400 Monforte de Lemos, Lugo) https://goo.gl/maps/yfU6vyTTSXv

16.30 Ruínas de San Pedro de Cela e, se todo sae ben, algunha outra sorpresa máis que estamos xestinando.

Visita comentada por Carola Casal.

Que tes que facer para te anotar?

Para anotarse, cada asistente (un por persoa) debe completar este formulario de inscrición: https://goo.gl/forms/OIgV5x7TV3Wmh4Ru1

Pagaranse 25 € in situ.

O prezo inclúe: xestión de acceso ás igrexas, visita comentada, xantar e un calendario por asistente.

Mapa da xeira: https://drive.google.com/open?id=1cxHNfAWlqihloqZkWqlPnZpkuZxAv86h&usp=sharing

E xa sabedes.... que as prazas voan!

O SORRISO DE DANIEL, PREMIO DA CULTURA GALEGA

Hoxe, 11 de xaneiro de 2019, recollemos en Montederramo o Premio da Cultura Galega.

Velaquí o discurso pronunciado polo noso presidente:

Tal  coma din no seu libro Xurxo Ayán e Manoel Gago, “Os galegos somos herdeiros pola forza do noso patrimonio”.

Hai algún tempo, estabamos a traballar na igrexa de Piñeira en Taboada, cando unha muller que saía co seu gando preguntounos que faciamos.

Unha  vez que dimos as explicacións axeitadas, díxonos:

            -Fan moi ben, hai que volver polo bonito

No ánimo de O Sorriso de Daniel, estivo sempre volver polo bonito, polos restos dunha historia compartida. A historia do románico galego fai falar as pedras e escoitamos o ruxe-ruxe dunha das etapas máis brillantes da nosa historia, da nosa cultura, da nosa lingua, do noso propio ser como pobo.

Galicia, está chea de persoas como a señora de Piñeira que nos fan lembrar que nada se pode facer polo Patrimonio se ignoramos as persoas que viven na súa contorna.

Dende o Sorriso de Daniel cremos, que nin a nosa curta e humilde traxectoria xustifica a concesión deste premio, nin as nosas relacións coa Consellaría son tan boas como para pensar que o premio recibímolo pola nosa proximidade. Hai que ser un xurado algo “punky” -e perdoade a licencia lingüística- para darlle o premio de Patrimonio a unha asociación que traballa tan nas marxes das marxes.

De boa gaña trocariamos o premio pola consecución dalgunha das nosas demandas.

-Que a catalogación do patrimonio se poida consultar na rede.

-Que haxa unhas inspeccións periódicas sobre o Patrimonio que permitan planificar as intervencións.

-Que o DOGA publique anualmente os horarios de visitas dos BIC

e porqué non dicilo,

que o románico da Ribeira Sacra se deixe de ver como adxectivo na candidatura a Patrimonio da Humanidade. Non hai románico maior e menor, hai un único libro  do que non convén esgazar ningunha das súas fermosas páxinas. Os máis de 50 edificios románicos que quedaron fóra desa declaración BIC chaman a berros por nós.

O románico ten que servir como motor de desenvolvemento económico para unha zona moi castigada demograficamente e non podemos nin debemos fiar toda a creación de emprego ao ámbito da  hostelería. Por sorte Galicia conta con profesionais de prestixio e capacidade (arquitectos, historiadores da arte, conservadores, guías, xestores culturais, turísticos e medioambientais...) que poden en verdade crear e dar valor  engadido onde hoxe non o hai.

Estamos certos de que o xurado non buscaba tanto premiar a O Sorriso de Daniel como facer un recoñecemento a eses miles de homes e mulleres, artesáns, labregos e mariñeiros, tamén algúns deles homes e mulleres de igrexa que levan máis de 800 anos coidando do noso románico. Labores de xente anónima e calada que serviron para que o Patrimonio románico transitase case nove séculos e chegase ata nós.  Coidamos que o  premio é para todos estes galegos que  prestaron axuda e deron o seu apoio. Grazas por considerarnos a nós unhas mans acaídas para trasladárllelo.

Ese traballo comunal e anónimo está agora en perigo: o drama demográfico, que está a vivir o noso rural é a principal ameaza para que ese labor continúe, a outra é -e queremos supoñer que é sen pretendelo- a propia política de Patrimonio.

Un día uns veciños de Bemil que vían medrar unha silveira nas pedras da súa igrexa, debatíanse entre o deber de cortala e o medo de que o soubesen os de patrimonio e lles puxesen unha multa.

A sociedade, non debe ver na administración unha man que castiga se non máis ben unha man amiga. Coidamos que aínda estamos a tempo de mudar o noso rumbo, concedámoslles aos galegos e galegas o creto do sentidiño que sempre tiveron. Facilitemos que sexan gardiáns do noso Patrimonio, deámoslles as ferramentas para facelo axeitadamente. Acompañémolos. Levan 800 anos facéndoo e ata aquí chegou o noso románico en pé  para demostrarnos que tan mal non o fixeron. Oxalá algún día alguén poida dicir o mesmo de nós, e das nosas institucións, pero claro a pregunta é... Estamos nós á súa altura? 

Non queremos marchar hoxe sen facer dende aquí un novo chamamento polo reagrupamento do Patrimonio Mateano en Santiago de Compostela. Se a restauración do patrimonio roubado polos nazis foi posible non temos porqué pensar que a xustiza deste país vai ser menos e vai permitir un espolio destas dimensións.

Xa remato e dende hoxe mesmo comprometémonos a traballar para ser merecedores deste premio. 
Moitas Grazas!

Calendario 2019. Un acto de desagravio.

Que o documento de incoación BIC da Ribeira Sacra non foi dp agrado do Sorriso de Daniel non é ningún segredo. O publicado o 29 de decembro de 2017 non parecía presaxiar nada bo para o monumental conxunto do románico da Ribeira Sacra. Confirmábase o abandono por parte da Dirección Xeral de Patrimonio da estratexia iniciada en 1996 para incluir a Ribeira Sacra como un ben da Lista indicativa española do patrimonio cultural e natural na que o románico era eixo central desa candidatura. Máis de 50 edificios románicos quedan excluídos da declaración BIC. Supoñemos que para acalmar conciencias lístanse estes edificios non como BIC senón como bens catalogados. Lástima fora que descatalogasen o que xa estaba catalogado! Pero todos sabemos que unha cousa é estar catalogado e outra ser declarado BIC.

Na Ribeira Sacra non hai románico maior e menor. Hai un rico libro que forma un conxunto unitario do que non convén esgazar páxinas. A Unesco valorará estrictamente o que se considere BIC. Sabémolo todos. Inexplicablemente hai un empeño por conseguir a marca comprometéndose o menos que se poida co coidado e conservación do patrimonio.
Por todo isto cando hai uns días -o 31 de decembro de 2018- se confirma no DOGA que as nosas alegacións non foran tidas en conta lanzámonos a apurar a confección dun calendario con ese románico excluído. Con ese románico que a Dirección Xeral de Patrimonio non considera merecente de ser BIC. Fixémolo como acto de desagravio con ese románico que a Dirección Xeral de Patrimonio considera falto de valor para ser incluído como BIC.
O día 2 entraba en imprenta e moi pronto o teremos nas nosas mans. Vaia fin de ano que pasamos!

Este ano o calendario enviámolo á casa e poderase mercar ingresando 12€ nesta conta bancaria:
ES79 2080 5221 2330 4000 5241
Para outras cantidades os prezos son os seguintes:
2 calendarios: 20€
5 calendarios: 40€
Para máis cantidades consultar. Os gastos de envío están incluídos no prezo.

No ingreso debe figurar nome e apelidos da persoa que fai o ingreso e a seguir hai que enviar un correo electrónico ao seguinte enderezo:
almanaque.romanico.sorriso@gmail.com comunicando quen fixo o ingreso, a data na que se fixo e mais o enderezo a onde debemos envialo.
Mercade o almanaque como acto de desagravio co románico da Ribeira Sacra!

O almanaque coma sempre conterá:

• Un rico santoral onde se lle dá preferencia aos santos galegos ou aos festexados nas parroquias con igrexas románicas ou da época.   
• Anotacións sobre festividades locais tales como: o entroido, a ofrenda do antigo reino da Galiza, a celebración do Traslado de Betanzos, as dedicacións das catedrais galegas, as pascuíñas da Franqueira, Chamorro, Lodairo, Saínza, a Ascensión e moitos máis.
• Calendario de Lúas.
• Coordenadas das igrexas e toponimia da parroquia.
• E por suposto, as fermosísimas fotos de Sole Felloza que outro ano máis seguen a ser o eixo vertebrador desta festa do románico galego que é o almanaque.
  

Que imos tarde? e que culpa temos nós de que a Dirección Xeral de Patrimonio non publicase ata o día 31 de decembro o decreto e non puidésemos confirmar antes as igrexas excluídas da declaración BIC?

Santiago de Bembrive a por outras 800 primaveras máis!

A Igrexa de Santiago de Bembrive en Vigo fai este ano os seus primeiros 800 anos de vida. No Sorriso de Daniel estamos certos de que van ser moitos máis. Pola súa beleza, porque non podemos perder un testemuño tan importante da nosa historia, porque cada día somos máis os que voltamos os ollos cara o noso románico.

Con motivo desta celebración a pedanía de Bembrive (unha das 9 que existen en Galicia) pediunos que guiásemos unha visita a esta igrexa para a veciñanza e tamén para aqueles que por alí se quixesen achegar. Margarita Vázquez Corbal, socia fundadora de O Sorriso de Daniel e autora dunha tese sobre o románico na Diócese Medieval de Tui foi a encargada de facer esa visita.

A nave do templo foise enchendo de xente desexosa de saber máis da súa igrexa e o percorrido, tanto exterior como interior, permitiunos unha descoberta de pequenos detalles nos que moitos veciños non repararan nunca. Mesmo aquelas partes do templo, a priori menos rechamantes, tiñan moita historia que contar.

E por suposto, como sempre nos pasa cando visitamos unha igrexa na que aparece a cruz de entrelazo do noso logo, houbo un momentiño para sorrir coa mesma alegría coa que sorrí un meniño ao descubrirse nun espello.

E para os que non puidestes vir neste 30 de xuño a Bembrive velaí vos quedan estas palabras de Margarita Vázquez Corbal.

Santiago de Bembrive (1218-2018): un exemplo senlleiro do románico galego

Co gallo do oitocentos aniversario da consagración da igrexa de Santiago de Bembrive queremos poñer en valor este exemplo de grande valor e singularidade dentro do patrimonio románico galego, do que todos debemos sentirnos orgullosos.

As orixes de Santiago de Bembrive, poden xa rastrexarse no século X, cando é nomeada por primeira vez a igrexa de “Benevivere” en “Terra de Turonium”, nun documento de doazón de Ordoño II e Dona Elvira á igrexa de Lugo. Sen dúbida estamos a falar de unha igrexa anterior pero este documento certifica a súa importancia e como estivo vencellada esta igrexa ao poder real durante toda a Idade Media como máis tarde testemuñará a documentación conservada onde reis coma Afonso VII de León, Afonso I de Portugal e Fernando II doan esta igrexa e diversas prerrogativas respecto a ela ao bispado de Tui.

A actual igrexa de Bembrive é un templo románico de transición, porque ten elementos que xa apuntan ao gótico, en bo estado de conservación.

Unha das súas singularidades está na súa planta dunha soa nave con ábsida pentagonal, posible eco de Compostela e que so posúen dous exemplos máis na diócese tudense.

Ademais da súa peculiar estrutura en plano, destacamos  a importancia da súa decoración exterior tanto nos capiteis e canzorros que dividen a súa ábsida como nos aleiros da nave, que presentan unha grande variedade de figuras de animais, humanos e elementos xeométricos.

Mención especial merecen as súas tres portadas: a occidental con arquivoltas lixeiramente apuntadas e ornadas con rosetas de seis pétalos e outros motivos vexetais e xeométricos e seus capiteis ricamente traballados apeados sobre columnas das que dúas delas son “entorchadas” e outra vez amosan ecos composteláns. A portada norte, sen dúbida constitúe un exemplo único. Enmarcada con dobre arquivolta presenta un tímpano  decorado cunha cruz de San Andrés de lazos inscrita nun cadrado que crea unha cruz patada que presenta outros elementos decorativos como  flores, círculos,bolas e espirais. Combina elementos cristiáns e precristiáns  con valor apotropaico, é dicir, de protección e defensa do espazo sagrado. A fachada sur, coa porta orixinal tapiada, presenta restos que indican que foi transformada. O tímpano da súa portada, mutilado, presenta un animal de cuxa boca sae unha corda ou elemento vexetal que o animal morde. Sería unha representación que alude á  loita entre o Ben e o Mal.

No interior a portada norte ábrese ao interior do templo presentando tamén  decoración no tímpano. Á ábsida accédese por un arco triunfal apuntado e dobrado, con decoración de flores de seis pétalos que se apea sobre columnas con capiteis vexetais.

Outros elementos que fan especial a esta igrexa son as mostras epigráficas conservadas. Tanto a do muro norte do presbiterio coma a da fachada norte, foron analizadas por diversos autores. A  primeira  sería  unha inscrición relativa á autoría da obra da igrexa Arias:E:M:M:CCXXIII/Obiit Rodericus F;. mentres que a segunda faría referencia a un abade chamado Martín, o cal ratificaría seu posible carácter monástico.

 Sen dúbida, Santiago de Bembrive é un exemplo único, de románico de transición datable entre o derradeiro cuarto do século XII e o primeiro cuarto do século XIII.

Algo máis? non paredes nunca de darlle vida ao noso románico, coas vosas visitas, coas vosas fotografías, cos vosos coidados. 

Parabéns Bembrive! A por outras 800 primaveras máis!

Grazas por nos convidar á vosa festa!